E-Księgarnia
W poniedziałek 15 lutego 2021 r. w związku 80. rocznicą pierwszego zrzutu cichociemnych do okupowanej Polski na Cmentarzu Centralnym w Szczecinie dr Paweł Skubisz Dyrektor Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Szczecinie wraz z Krzysztofem Męcińskim naczelnikiem Oddziałowego Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa w Szczecinie złożyli kwiaty i zapalili znicze na grobach żołnierzy cichociemnych, którzy po wojnie swoje losy związali ze Szczecinem. Instytut Pamięci Narodowej otoczył te groby opieką, rozpoczynając procedurę wpisania ich do ewidencji grobów weteranów. Przy sprzyjających warunkach pogodowych planowane jest kompleksowe czyszczenie mogił, a w przypadku, kiedy zajdzie taka konieczność w porozumieniu z rodzinami poważniejsze prace remontowe.
„Cichociemni, którzy związali swoje życie z Pomorzem Zachodnim, są dla nas, mieszkańców Szczecina symbolem niezłomnej postawy żołnierskiej i trwania w wierze, że Polska będzie wolna od komunistycznego reżimu, narzuconego nam z Moskwy. Ich groby są też dla nas fundamentem pamięci o walce o wolną Polskę. O tyle ważnym, że takich osób i miejsc jest zdecydowanie mniej na Pomorzu Zachodnim niż w innych regionach kraju, choć tu dziwić się nie można, bo Polska nad Odrą i Bałtykiem znalazła się dopiero w 1945 r. ” – powiedział dr Paweł Skubisz dyrektor Oddziału IPN w Szczecinie
Do kraju przerzucono 316 cc i 28 kurierów politycznych. Wśród cc byli i generał i szeregowcy. Najstarszym cichociemnym był gen. Tadeusz Kossakowski „Krystynek”, który w chwili przerzutu miał 56 lat. Najmłodszy, sierżant Kazimierz Śliwa „Strażak II”, urodził się w 1925 r. i w chwili skoku miał 19 lat. Najczęściej byli to ludzie bardzo młodzi. Przeciętna wieku to dwadzieścia kilka lat.
- 2413 kandydatów przyjęto na kurs szkolenia cichociemnych
- 605 żołnierzy ukończyło kurs
- 579 zakwalifikowano do skoku
- 316 zrzucono do Polski
- 112 zginęło (z czego 9 podczas lotu lub na skutek wypadku podczas skoku, 9 padło ofiarą mordów sądowych w PRL)
- 91 brało udział w powstaniu warszawskim (18 zginęło)
- 221 otrzymało order Virtuti Militari, najwyższe polskie odznaczenie czasu wojny
- 595 razy odznaczono cichociemnych Krzyżem Walecznych
„To właśnie tutaj na Pomorze Zachodnie (podobnie jak na inne tereny Ziem Zachodnich i Północnych) przybywali licznie żołnierze Polskich Sił Zbrojnych po demobilizacji swoich oddziałów na Zachodzie, czy też żołnierze podziemia niepodległościowego z okresu wojny i czasów powojennych. W tej grupie znaleźli się między innymi cichociemni. Wiemy co najmniej o trzech osobach, które na stałe lub okresowo związane były z naszym miastem. Byli to mjr Anatol Makarenko, kpt. Zygmunt Gromnicki i ppor. Edwin Scheller. Żołnierze ci poszukiwali nowego spokojnego domu, aby rozpocząć nowy etap życia osobistego, rodzinnego i zawodowego. Niestety jako elita Wojska Polskiego i żołnierze Armii Krajowej byli surowo prześladowani przez Urząd Bezpieczeństwa. Inwigilowani, aresztowani, brutalnie przesłuchiwani. Dopiero po 1956 r. komunistyczna bezpieka ograniczyła represje do inwigilacji, którą objęci byli do lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku” – powiedział dr Paweł Skubisz dyrektor Oddziału IPN w Szczecinie
Delegacja Oddziału IPN w Szczecinie złożyła kwiaty i zapalili zniczne na grobach dwóch cichociemnych spoczywających na Cmentarzu Centralnym w Szczecinie:
Major Anatol Makarenko we wrześniu 1939 nie został zmobilizowany. Przymusowo wcielony do Armii Czerwonej od kwietnia 1941 r. służył w kompanii roboczej. W marcu 1942 wstąpił do Armii Andersa, przydzielony do 8 batalionu łączności 8 Dywizji Piechoty. Po ewakuacji armii z ZSRR na Bliski Wschód, od 1 kwietnia 1942 w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie służył w Iraku, Iranie, Palestynie pod dowództwem brytyjskim,. We wrześniu 1942 r. został przeniesiony do Wielkiej Brytanii, gdzie 1943 r. do sekcji dyspozycyjnej Naczelnego Wodza. Zgłosił się do służby w kraju, został przeszkolony i zaprzysiężony 10 lipca 1943. Na teren okupowanej Polski zrzucony z 14 na 15 września 1943 r. Makarenko został przydzielony na stanowisko oficera radiołączności do Oddziału V Łączności sztabu Obszaru Warszawskiego AK. Brał udział w powstaniu warszawskim, gdzie został ranny. Po upadku powstania trafił do niewoli niemieckiej. Wyzwolony przez wojska brytyjskie 11 maja 1945 przedostał się do Wielkiej Brytanii. Ponownie wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim. Do Polski powrócił w 1948 r., osiedlił się w Szczecinie, gdzie początkowo znalazł pracę w Rejonowym Przedsiębiorstwie Wodociągów i Kanalizacji. Miasto to opuścił w 1951 r. pracując kolejno w Inowrocławiu i Warszawie. Do Szczecina wrócił w 1958 r. Zmarł 27 października 2004 w Szczecinie. Został pochowany na Cmentarzu Centralnym (kwatera 3D, rząd 8, grób 29.
Kapitan Zygmunt Gromnicki w wojnie obronnej uczestniczył stojąc na czele plutonu, następnie baterii 11. Karpackiego Pułku Artylerii Lekkiej, przydzielonego do oddziału Obrony Narodowej. Po przekroczeniu granicy polsko-węgierskiej został internowany. Następnie wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, początkowo pod dowództwem francuskim w 3 baterii 1 Wileńskiego Pułku Artylerii Lekkiej 1 Dywizji Grenadierów, następnie od 1942 r. pod dowództwem brytyjskim, przydzielony do marynarki wojennej. Zgłosił się do służby w ojczyźnie, po przeszkoleniu i zaprzysiężeniu 5 listopada 1943 r. został przeniesiony do Głównej Bazy Przerzutowej w Brindisi we Włoszech. Na teren okupowanej Polski został zrzucony w nocy z 9 na 10 kwietnia 1944. Brał udział w Powstaniu Warszawskim, dostał się do niewoli niemieckiej, uwolniony przez wojska brytyjskie przedostał się do Wielkiej Brytanii wstępując ponownie w szeregi Polskich Sił Zbrojnych pod dowództwem Brytyjczyków. W 1948, rok po demobilizacji powrócił do Polski. Znalazł zatrudnienie jako kierownik wydziału kontroli w Państwowym Przedsiębiorstwie Budowlanym, następnie przez rok aż do czasu aresztowania przez Urząd Bezpieczeństwa pracował jako zastępca dyrektora ds. technicznych w Okręgowym Zarządzie Kin w Szczecinie. Z więzienia został zwolniony w 1953 r. W 1968 r. znalazł zatrudnienie jako naczelnik wydziału produkcji pomocniczej w Zjednoczeniu Budownictwa Rolniczego. Od listopada 1976 na przeszedł na emeryturę. Zmarł 18 sierpnia 1994 w Szczecinie. Został pochowany na Cmentarzu Centralnym (kwatera 86E, rząd 8, grób 6).
Podporucznik Edwin Scheller (po wojnie związany ze Szczecinem. Zmarł 1 lutego 1999 w Szczecinie. Jego życzeniem było aby jego prochy zostały złożone na cmentarzu w Bydgoszcz Scheller we wrześniu 1939 r. jako ochotnik wstąpił do Wojska Polskiego, przydzielony do 8 kompanii 62 Pułku Piechoty 15 Dywizji Piechoty. Na początku lutego 1940 r. dotarł do Francji. Gdzie wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim. Po upadku Francji został ewakuowany do Wielkiej Brytanii dostał przydział do 1 Brygady Strzelców. Zgłosił się do służby w kraju, po przeszkoleniu został zaprzysiężony. Został zrzucony do okupowanej Polski z 13 na 14 marca 1943 r. i przydzielony do pracy w referacie Centralnym i Kolejowym Oddziału II KG Armii Krajowej. Od czerwca 1943 przeniesiony został do Lublina, gdzie zastępował szefa ekspozytury „23". Zajmował się wywiadem. 15 lutego 1944 roku został aresztowany przez gestapo. Przeżył ciężkie śledztwo, torturowany nie zdradził żadnych informacji Niemcom. 22 maja 1944 wyszedł na wolność wykupiony z rąk gestapo przez narzeczoną wspieraną przez Armię Krajową. Pomyślnie przeszedł rutynowe śledztwo, które wszczęła wobec niego KG AK. Przesłuchania przez gestapo odbiły się na jego zdrowiu, nie mogąc walczyć wziął udział w Powstaniu Warszawskim zbierając leki dla Powstańców. Po upadku powstania zamieszkał w Piotrkowie Trybunalskim. Do czasu aresztowania w kwietniu 1945 r. działał na terenie Bydgoszczy organizując grupę dywersyjno-rozpoznawczą. W trakcie śledztwa przyznał się a jedynie do przynależności do struktur Armii Krajowej. Skrajnie wyczerpany został zwolniony z braku dowodów. Aresztowana z nim żona w skutek tortur straciła ciążę. Miał problemy ze znalezieniem pracy. Jego sytuacja zawodowa ustabilizowała się po 1956 r. Pracował m.in. jako kierownik wydziału eksploatacji Zarządu Portu Szczecin. W 1980 r. przeszedł na emeryturę, pracując przez kolejnych 10 lat na pół etatu. Zmarł 1 lutego 1999 w Szczecinie.
Patronem Komendy Wojewódzkiej Policji w Szczecinie jest cichociemny kapitan Tadeusz Starzyński ps. Ślepowron
Patronem 14. Zachodniopomorskiej Brygada Obrony Terytorialnej jest cichociemny podpułkownik Stanisław Sędziak ps. Warta
Broszury popularnonaukowe przygotowane przez Oddziały IPN w Szczecinie i Rzeszowie
Okolicznościowy plakat przygotowany przez Oddział IPN w Gdańsku oraz infografika Oddziału IPN w Szczecinie
