E-Księgarnia
Kościół katolicki w realiach władzy komunistycznej na Pomorzu Środkowym w latach 1945–1989, red. ks. Tadeusz Ceynowa, Paweł Knap, Szczecin 2011, 232 s.
Nakład wyczerpany
Lata 1944–1989, zwieńczone upadkiem komunizmu w naszym kraju, zapisały w historii Polski trudną i nierzadko tragiczną kartę. Polakom po okrucieństwach II wojny światowej nie było dane żyć w wolnej ojczyźnie. Pomimo tego dokonali oni ogromnego dzieła odbudowy kraju ze zniszczeń wojennych oraz wcielania do organizmu państwa ziem zachodnich i północnych.
Proces ten nie dokonałby się bez Kościoła katolickiego, który, choć był zwalczany przez komunistów, zdołał obronić siebie, a przede wszystkim naród polski przed sowietyzacją. Szczególną rolę odegrał na ziemiach włączonych w 1945 r., gdzie aktywnie uczestniczył w budowie polskości tego terytorium.
Komuniści początkowo próbowali wykorzystać autorytet Kościoła wśród Polaków w procesie osadnictwa (najlepszą ilustracją tego jest Bolesław Bierut klęczący w czasie mszy świętej na szczecińskich Wałach Chrobrego). Jednak w rzeczywistości od początku starali się oni utrudniać budowę struktur Kościoła – od parafii po diecezje. Aktywiści Polskiej Partii Robotniczej, a następnie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, toczyli z duchowieństwem katolickim swoistą rywalizację o rząd dusz przybyłych tu osadników. W zamiarach komunistów mieli oni zostać przeobrażeni w społeczeństwo w pełni przez nich kontrolowane i oddane tworzeniu nowej rzeczywistości. Ich plany nie zostały zrealizowane, a walnie przyczynił się do tego Kościół katolicki.
Badania nad historią Kościoła są niezbędne dla poznania i zrozumienia najnowszej historii naszego regionu. Bez nich nie jesteśmy w stanie zrozumieć, jak kształtowało się obecne społeczeństwo Pomorza. Ich efektem jest m.in. prezentowany tom studiów, który powstał we współpracy Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Szczecinie z Katolickim Stowarzyszeniem „Civitas Christiana” – Oddział Okręgowy Koszalin oraz Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej.
dr Marcin Stefaniak
Redaktorom przyświecała myśl przybliżania powstawania struktur politycznych i administracji państwowej na terenach, które w pierwszym okresie Polski Ludowej (Lubelskiej) miały swój ośrodek decyzyjny w Szczecinie. Struktury kościelne natomiast łączyły się ze stolicą administracji apostolskiej w Gorzowie Wielkopolskim, dopiero bowiem w 1972 r. powstała diecezja kołobrzesko-koszalińska. To przypomnienie jest konieczne, by uświadomić sobie pewną sztuczność założeń towarzyszących pracy zbiorowej z punktu widzenia metodologicznego. Innymi słowy – redaktorzy pracy zbiorowej, cofając się w przeszłość, usiłują na użytek współczesnych mieszkańców tego obszaru konstruować i stabilizować tożsamość tego regionu. Jest to zamierzenie zasadne bardziej ze względów politycznych niż historycznych. Ten sam problem mają wszystkie nowe jednostki organizacji kościelnej powstałe po 1945 r. na ziemiach zachodnich i północnych. Dopóki nie usiłuje się dopisywać do wydarzeń minionych treści i znaczeń na użytek współczesny, dopóty jest to dozwolone, w przeciwnym razie mielibyśmy do czynienia z manipulacją, a co najmniej anachronicznym podejściem do materii historycznej.
Redaktorzy pracy byli świadomi wyżej opisanego problemu, dlatego w pierwszych dwóch artykułach przedstawiają powstanie i zmiany w organizacji terytorialnej – cywilnej i kościelnej. Te dwa artykuły są kluczowe dla zrozumienia celu, jaki przyświecał konstruowaniu tematu pracy zbiorowej.
Fragment recenzji ks. prof. dr. hab. Jerzego Myszora
SPIS TREŚCI
Marcin Stefaniak
Wprowadzenie
Maciej Hejger
Formowanie się władz polskich na Pomorzu Środkowym w latach 1945–1948
ks. Zygmunt Zieliński
Kościół katolicki w nowej rzeczywistości powojennej
ks. Grzegorz Wejman
Organizowanie struktur kościelnych na Pomorzu Środkowym w latach 1945–1972
Arkadiusz Słabig
Kościół prawosławny i greckokatolicki na Pomorzu Środkowym w polityce władz lokalnych w latach 1945–1989
Krystyna Bastowska
Polityka władz wobec zabytkowych obiektów sakralnych Pomorza Środkowego w latach 1945–1966 – mity, niedomówienia, półprawdy
Tomasz Pączek
Akcja usunięcia krzyży w szkołach w województwie koszalińskim w 1958 r. Geneza, przebieg, represje
Paweł Majewicz
Laicyzacja oświaty w latach 1960–1962 w świetle akt Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Koszalinie
Leszek Laskowski
„Na nasz chłopski rozum”. „Głos Koszaliński” w służbie propagandy antykościelnej w latach 1965–1966
Tomasz Błaszak
Wydział IV KW MO/WUSW w Koszalinie w latach 1962–1989
ks. Tadeusz Ceynowa
Aparat bezpieczeństwa wobec biskupa Ignacego Jeża w początkach jego działalności w Koszalinie
Tomasz Kenar
Koszaliński PAX w świetle dokumentów bezpieki
Edward Stępień
Opozycja w cieniu kościołów na przykładzie Białogardu, Kołobrzegu, Koszalina i Słupska
Noty o autorach
Wykaz skrótów
Indeks osobowy
Indeks geograficzny